"Argi dago Martxoaren 3an
gertatutako guztia aurrez aurretik pentsatuta zegoela" Andoni Txasko
1976ko
martxoaren 3an, poliziak 5 langile erail zituen greba orokor baten igarotzean.
Bertsio ofizialak poliziak egun horretan eta hurrengoetan eragindako sarraskia
babesten zuen orain dela 37 urte, eta babesten jarraitzen du gaur egun.
Egia, justizia eta konponketa eskatzeko helburuarekin
sortu zen Martxoak 3 elkartea orain dela 14 urte, eta gaurkoan, 2011n ireki zen
M3moria Gunean Martxoaren 8an egin nuen elkarrizketaren lehenengo zatia
aurkezten dizuet, Andoni Txaskorekin izan nuen solasaldia hain zuzen ere.
Andoni Txasko elkartearen bozeramailea da, eta 1976ko
Martxoaren 4an poliziaren indarkeria jasan zuen. Poliziak hiru lagunekin
zebilela hartu eta emandako kolpeen erruz begi bat galdu zuen. 2006an 30.
urteurrena ospatzen ari zela ere atxilotua eta epaitua izan zen.
Zeintzuk
ziren zehazki 1976aren martxoan egiten ziren aldarrikapenak? Zergatik konbokatu
zen Martxoak 3ko greba?
Martxoak 3ko greba arrazoi laboralengatik hasi zen:
langile guztiei soldatak 5000 pta. igotzea, astean 38 ordu lan egitea,
soldataren %100a kobratzea gaixorik zeudenean… ez ziren gauza gehiegi eskatzen.
Baina aldarrikapenak oso azkar politikoak eta sindikalak bihurtu ziren. Kontuan
hartu behar da momentu horietan ez zeudela eskubide eta askatasun ez
politikorik ez sindikalik, eta horiengatik ere borrokatu zen.
Existitzen
ziren momentu horietan edozein motatako aldarrikapen nazionalistarik?
Ez. Nik behintzat ez nuen bizi. Egia da batzuk
sentimendu hori biziagoa geneukala beste batzuk baino, baina greba honen
testuinguruan ez zen horrelakorik egon. Hala ere, kontuan hartu behar da greba
egin zutenen artean ideologia guztietako langileak zeudela: sozialistak,
nazionalistak… Horrez gain momentu horietan, nahiz eta gehienak ezkutukoak
izan, alderdien atomizazioa izugarria zen.
Zein
izan zen emakumearen papera Martxoak 3ko greban?
Metalurgiaren enpresetan bereziki ez zeuden emakume
asko lan egiten, baina bazeuden emakumeen enpresak: Areitia adibidez
kremailerak sortzen zituen emakumeen enpresa zen, eta grebara batu ziren
berdintasuna eskatzeko. Urte horietan emakumeek nahiz eta gizonek egiten zuten
lan berdina burutu ez zuten soldata berdina jasotzen. Zentzu horretan emakumeak
greba horretan parte hartu zuten. Eta ez hori bakarrik: horietako batzuk oso
paper garrantzitsua bete zuten grebaren barruan, izan ere, haiek izan ziren
erresistentzia kutxa antolatu zutenak. Emakumeen mugimendu hau ez zen egun
horretan geratu: gaur egun oraindik existitzen den Arabako Emakumeen Asanblada
hortik sortu zen.
Polizia
goiz-goizetik manifestaldien aurka joaten hasi zen?
Normalean, enpresa bakoitzak greba orokor baten atarian asanblada propioak egiten zituen non bertako langileek erabakitzen zuten grebara aterako ziren ala ez (martxoaren 3an grebaren jarraipena erabatekoa izan zen). Geroago gune industrial bakoitzetik zutabeak antolatzen ziren hiriko erdialderantz joateko. Zutabe hauetan poliziak indarkeria era basati batean erabiltzen hasi zen. Horrez gain, elizak goizetik inbadituak izan ziren asanblada ezberdinak burutzen ziren bitartean. Lehen balak goizean Gasteiz Hiribidean eta beste hainbat lekutan bota ziren, eta zaurituak erietxetara goiz-goizetik joaten hasi ziren.
Zer
gertatu zen San Francisco eliza barruan?
Arratsaldeko 5etan San Francisco elizan asanblada
orokorra deituta zegoen. Jendea goiz hurbildu zen elizara eta azkar bete zen.
5000 pertsona inguru zeuden barruan, eta beste hainbeste kanpoan geratu ziren.
Bete zen momentuan, polizia agertu eta eliza inguratu zuen. Batek elizgizonari
eliza hori hustu egin behar zela esan zion, baina honek barruan ez zela legez
kanpoko ezer gertatzen eta handik ez zirela aterako erantzun zion. Orduan
polizia elizara sartu eta eliza barruan kea eta gasak botatzen hasi ziren. Hau
dela eta jendea erdi itota kalera ateratzen hasi zen, non polizia itxaroten
zegoen jotzeko eta disparatzeko. Kanpoan zegoen jendea polizia erakartzen
saiatu zen elizako atea libre utz zezaten, eta orduan, bai kanpokoen aurka eta
bai barrukoen aurka hasi ziren tirokatzen.
Espero
zen polizia zerbait egitea asanblada horren aurka?
Behin elizan sartzen utzi zutenean, jendeak ez zuen
uste ezer gertatuko zenik. Asanblada hori ilegaltzat hartzekotan, polizia ordu
erdi lehenago atean jartzearekin nahikoa baitzen. Horregatik, argi dago
poliziak pentsatuta zeukala jendea barruan sartzen uztea gero langileen aurka
tiroka hasteko.
Nori
entzuten zaio irrati elkarrizketetan?
Ez dakit. Esan didatenez operazio guztia antolatzen
zuen Quintana kapitaina zen, baina ez dakigu kapitaina hurbil zegoen Jeep edo
autobus batean edo delegazioan zegoen. Hala ere, kontuan hartu behar da egun
horretan Burgoseko, Logroñoko eta Valladolideko poliziak etorri zirela
Gasteizkoak laguntzera; beraz zailagoa da oraindik jakitea nor zen hori guztia
antolatzen zuena.
Nolakoak
izan ziren hurrengo egunak?
Zaramagako
tiroketak gertatu ziren momentu horretatik beretik, Gasteiz hartutako hiri bat
zen. Hurrengo orduetan eragin ziren suntsitze gehienak, jendeak poliziaren
aurka zeukaten amorrua erakutsi baitzuen.
Hurrengo egunetan polizia leku guztietatik ibili zen.
Gainera, 3 pertsona baino gehiagoko taldeak disolbatzen zituzten behin eta
berriro. Martxoaren 4an 3 lagunekin nindoan eta polizia gure kontra etorri zen.
Momentu horretan indarkeria osoz, eta jakinda begian lesio bat neukala,
aurpegian kolpe asko jaso nituen. Horietako batek begian jo zidan bete-betean
eta hau galdu nuen. Hau dela eta argi dago aurreko egunean gertatutakoa ez zela
beroaldi baten ondorioz gertatu; guztia aurretik pentsatuta zegoen.
Hiletetara
jendea beldurrez atera zen?
Nire ustez jendeak momentu horietan ez zeukan
beldurrik, amorrua baizik. Eta horren argibide da hileta-elizkizunetara 60000
pertsona baino gehiago hurbiltzea justizia eta egia eskatzen.
Nola
uler daiteke martxoaren 4an Fraga Gasteizera etortzea biktimekin egotera bere
polizia jendea jipoitzen jarraitzen zuen bitartean?
Ez
da ulertzen lehen komentatutako planifikatze horretan ez badugu sartzen.
Horrela Fragak Espainia osora zabaldu nahi zuen zer gertatuko zitzaien beste
lekuetan Gasteizen jarraitzen ari ziren bideak jarraitzen bazituzten.
Horregatik hona etorri zen bai poliziaren jokabidea berrestera eta bai
gertatutakoa adibide bezala jartzera gobernuak jartzen zituen mugak apurtzen
zituztenentzat. Eredu hori beste leku batzuetan aplikatu zuten hurrengo egunetan:
Tarragonan eta Basaurin bi hildako egon ziren hurrengo egunetako
manifestaldietan.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina